Voor meer veiligheid: win de energie-wedloop

Eind mei hernieuwden de OPEC en de andere olie-exporterende landen hun afspraken om de olieproductie laag te houden om zo de prijs weer omhoog te krijgen. De markt had meer verwacht en de prijs zakte prompt 5% in.

Waarom de prijs van ruwe olie in 2014 plotseling instortte van boven de 140 $ per vat naar 40 $ per vat, is onderwerp van debat. Was het de opkomst van Amerikaanse schalieolie, het weer op de markt komen van olie uit Libië en Irak, of toch een duivels Westers complot? Resultaat was in ieder geval dat de "sellers market" een "buyers market" werd. De olie-exporterende landen hebben nu meer belang bij het behoud van hun marktaandeel om hun kas gevuld te krijgen dan de importerende landen zorgen hebben over voldoende olie om hun economie draaiende te houden.

Grote verliezer is onder andere de Russische Federatie. Ongeveer 60% van de staatsinkomsten komen uit de opbrengsten van olie en gas. Met die inkomsten wordt de modernisering van de Russische krijgsmacht gefinancierd, worden de buitenlandse interventies betaald en de hybride oorlogvoering mogelijk gemaakt. Nu de staatsinkomsten drastisch afnemen, zullen veel van de nieuwe "wonderwapens" die het Kremlin met regelmaat aankondigt, voorlopig niet van de grond komen. Saudi-Arabië dat ook last heeft van de lage olieprijzen, heeft blijkbaar nog voldoende geld in kas om voor 100 miljard $ aan nieuwe Amerikaanse wapens te kopen. Op de keper beschouwt, heeft het Westen de gordel van instabiliteit zelf grotendeels gefinancierd.

Mede omdat de markt is omgeslagen, kan president Putin het "energiewapen" niet inzetten. Met dat energiewapen zou de afhankelijkheid van Russisch olie en gas moeten worden gebruikt om het Europese verzet tegen de Russische buitenlandse agressie te breken. In het artikel "The energy weapon that could not" (Energy Forum nr 11 2017, NATO Energy Security Centre of Excellence in Vilnius) legt Václav Bartuška uit waarom Rusland de zaken nu niet naar zijn hand kan zetten. Dat is behalve de lage prijzen ook te danken aan de inspanningen van de Europese Commissie om de lidstaten niet door Rusland uit elkaar te laten spelen, de verbreding van de energiemix in veel lidstaten, de financiële en technische sancties tegen Rusland en het ontbreken van alternatieve Russische afzetmarkten: een geruststellende gedachte.

Maar de lage prijzen en de sancties tegen Rusland, de tweede producent ter wereld van olie en gas, gaan op den duur als een boemerang werken. Rusland ontwikkelde door die lage prijzen en sancties in 2015 en 2016 nauwelijkse nieuwe velden en reservevoorraden; maar een fractie van wat er aan olie en gas werd geproduceerd. Ook andere olie-exporterende landen investeren volgens het Internationaal Energie Agentschap (IEA) structureel veel te weinig in hun "upstream" activiteiten. Met een groeiende wereldbevolking en de steeds toenemende vraag naar energie zal een afnemende beschikbaarheid van olie de prijs uiteindelijk weer opdrijven. De "buyers market" wordt op den duur vanzelf weer een "sellers market". De olie-exporterende landen zullen dan hun gram halen en het Westen hun duivels complot letterlijk betaald zetten. Met alle gevolgen voor onze welvaart en veiligheid. Onnodig te zeggen dat het energiewapen dan ook weer op tafel komt.

Er is een manier om dat te voorkomen. Alle kaarten zetten op een duurzame toekomst! Er moet zoveel energie worden bespaard en zoveel duurzame energie op de markt komen dat dat de afnemende beschikbaarheid van fossiele brandstoffen overtreft. Alleen al de gedachte dat bij voldoende duurzame energie de olie-exporterende landen mogelijk met hun fossiele voorraden blijven zitten, zal hen tot samenwerking in plaats van confrontatie bewegen. Dat maakt het Westen minder afhankelijk van olie en gas en de grillen van allerlei regionale machthebbers. Om met de directeur van IEA, Fatih Birol te spreken: "we must leave oil before oil leaves us". Niet alleen om klimaatverandering tegen te gaan maar net zo goed om onze militaire veiligheid te waarborgen.

Het winnen van die energie-wapenwedloop, de strijd tussen het marktaandeel fossiele brandstoffen en duurzame energie, is een grote uitdaging mede omdat ironisch genoeg, olie en gas nu relatief goedkoop zijn. Bovendien zijn er naast de olie-exporterende landen ook in het Westen nog voldoende belanghebbenden in de olie- en gasindustrie om de energietransitie te vertragen. Het aandeel duurzame energie is ook nog klein en wordt maar langzaam groter. Zo nam duurzame energie in Nederland in 2016 slechts toe van 5,8% naar 5,9%. Het winnen van de strijd begint echter met het naleven van de afspraken die in het Klimaatakkoord van Parijs zijn gemaakt; met of zonder Trump. In lijn daarmee moet Defensie ook serieus werk maken van de Operationele Energiestrategie.

Voor onze militaire veiligheid is het winnen van de energie-wapenwedloop van groot belang. Belangrijker dan het al-dan-niet halen van de 2% BBP-norm.