Geheime diensten over energiezekerheid

Gemeenschappelijke thema’s waarbij intensief met elkaar wordt samengewerkt, zijn onder andere Jihadisme en Cybercrime.

De AIVD gaat in “De dreiging van de gordel van instabiliteit rond Europa” in op de ontwikkelingen op de Krim en in Oost-Oekraïne. De Russische agressiviteit en assertiviteit wordt met zorg bekeken. Ruslands belangrijke politieke strategie om weerstand aan het Westen te bieden, is in te spelen op Europese verdeeldheid. Dat wordt met name geprobeerd met het energiedossier.

De AIVD spreekt daarom van Ruslands “energiewapen” als centraal middel om individuele EU-lidstaten aan zich te binden door hen eenzijdig afhankelijk te houden van Russische aardgas. Het Europese energiebeleid richt zich daarentegen met name op het stimuleren van de vrije markt en verbreding van de energie naar aard en herkomst, de zogenaamde energiemix. Dat laatste ziet volgens de AIVD Rusland weer als een directe bedreiging voor zijn machtspositie.

Die machtsstrijd zien we dagelijks terug in de media zoals het door Rusland stoppen, na vermeende tegenwerking door Europa, van het South Stream project waarmee Russisch gas buiten de Oekraïne om, naar Zuid-Europa zou worden getransporteerd. Het recente onderzoek van de Europese Commissie naar het monopoliseren door GAZPROM van de Europese gasmarkt. De bezoeken van de Griekse regering aan Moskou om daar gunstige voorwaarden te krijgen voor energieleveringen. De Westerse sancties op de overdracht van olie- en gastechnologie, nieuwe Amerikaanse wetgeving die mogelijkheden van export van LNG naar Europa verruimt etc.

In die context past ook dat oud-minister van Buitenlandse zaken Frans Timmermans in zijn H.J.Schoo-lezing september vorig jaar “ Energie” als grootste Europese kwetsbaarheid aanmerkte.

Daar waar de AIDV zich in eerste instantie richt op de binnenlandse veiligheid, houdt de MIVD zich bezig met ontwikkelingen die relevant zijn voor Defensie en Buitenlandse zaken. Dat energiezekerheid daarbij belangrijk is, staat al in de "Militair Strategische Visie 2010". Het is daarom vreemd dat in het jaarverslag MIDV 2014 wat energie betreft alleen wordt gewezen op het Chinese streven om als grootmacht zijn energie- en grondstoffenvoorziening veilig te stellen. Het leest als een terloopse opmerking over een ver-van-mijn-bed ontwikkeling.

Niets over de onvermijdelijke verschuivingen in de "grand strategy" door het Westen maar ook door Rusland om het “energiewapen” te ontmantelen dan wel slagvaardig te hanteren. De Amerikaanse en Europese inspanningen om de relaties met Iran en Cuba te verbeteren en de hernieuwde Europese pogingen om tot een gezamenlijk energiebeleid te komen, zijn daar op terug te voeren. Rusland probeert in China een nieuwe afzetmarkt voor het gas te creëren en met behulp van Turkije een alternatief voor de afgeblazen South Stream pijpleiding te ontwikkelen.

De NATO heeft in de "Chicago Summit Declaration" (2012) aangegeven dat een betrouwbare aanvoer van energie en een diversificatie van leveranciers en brandstoffen van "Critical Importance" is. Daartoe moet volgens die verklaring ook de energie-efficiëntie van de eigen krijgsmachten verbeteren. De NATO beschikt daarvoor sinds 2013 in Vilnius Litouwen over een Energy Security Centre of Excellence (ENSEC COE). Het "The Hague Centre of Strategic Studies" (HCSS) heeft in 2014 in opdracht van het Ministerie van Defensie het rapport “No Blood for Oil” gepubliceerd dat Nederland oproept om haar energiezekerheid te versterken. Defensie moet daar volgens het rapport een nadrukkelijker rol in spelen.

Nederland is in het grote (energie)pokerspel ook geen onbelangrijke speler. Het heeft met de wereldhaven Rotterdam de grootste oliemarkt van de wereld. De overheid wil de geweldige gasinfrastructuur waarover Nederland beschikt, ontwikkelen tot de “gasrotonde” van Europa. Shell, een van de grootste energieconcerns in de wereld, heeft Nederland als thuisbasis.

Het wekt natuurlijk enige verbazing dat de AIVD zich wel met de gevolgen van energiezekerheid bezighoudt als uitvloeisel van het conflict in de Oekraïne, en de MIVD niet. Alsof de grote geopolitieke veranderingen en economische gevolgen die het energiewapen de komende jaren te weeg gaat brengen, aan Defensie voorbij gaan. Een grondige analyse door de MIVD van "energie als een gamechanger" helpt Defensie zich voor te bereiden op een toekomst waar de beschikbaarheid van voldoende energie een steeds groter veiligheidsrisico wordt.